Samen werken aan de toekomst van de leefomgeving

Het realiseren van een leefomgeving, waarin het goed wonen is en iedereen mee kan doen, is een grote opgave. Organisaties, overheden en bewoners zullen daarin samen moeten optrekken. Alleen dan lukt het om alle uitdagingen op het gebied van wonen, zorg en welzijn met succes aan te pakken. In dit artikel verkennen we enkele projecten die oplossingen en antwoorden aanreiken. We zoomen in op De Johannes in Veghel, de Proeftuin Ruwaard in Oss en de toepassing van nieuwe technologie om zelfstandig wonen te ondersteunen.

De Johannes is een uniek woonconcept in Veghel. Het is een woongebouw met 23 appartementen bedoeld voor mensen met een zorgvraag die zelfstandig willen wonen. Het gebouw staat midden in de wijk, naast een multifunctionele accommodatie met daarin een basisschool en wijkfuncties. In De Johannes staan samen leven, samen wonen en samen zorgen centraal.

Zenzo Maatschappelijk Vastgoed ontwikkelde De Johannes in samenwerking met BrabantZorg en BrabantWonen. Michiel Wijnen, partner bij Zenzo, neemt ons mee in de filosofie achter deze bijzondere woonlocatie.

Michiel Wijnen: “De Johannes is een kleinschalige woonlocatie waar ook zorg geboden kan worden. We noemen het nadrukkelijk geen locatie met zorgwoningen, want dat schept de verwachting van een volledige zorgvoorziening. Zorg is er wel, maar de bewoners doen zelf veel voor elkaar. En als het nodig is, kan er aanvullend professionele zorg geboden worden door BrabantZorg. Zij hebben een kantoor in het complex.

De bewoners van De Johannes hebben uiteenlopende achtergronden. De jongste bewoner is 23 jaar, de oudste is 96 jaar. Het is een dynamische mix van heel verschillende bewoners die elkaar onderling helpen en gezelschap houden. Ze zijn zelf ook verantwoordelijk voor het organiseren van gezamenlijke activiteiten in de ontmoetingsruimte. Wat ze gemeen hebben is dat ze allemaal een (potentiële) zorgvraag hebben.

Wat we nog niet zo goed kunnen meten, maar wel zien, is dat er veel is verbeterd in het welzijn van de bewoners door de nieuwe sociale verbindingen die hier ontstaan. Het ontstaan van die verbindingen wordt gestimuleerd doordat de bewoners elkaar over en weer helpen en samen verantwoordelijkheden hebben. Door de centrale ligging van De Johannes ontstaat er bovendien ook makkelijk interactie tussen de bewoners en de omgeving. Zo is er inmiddels een warm contact met de naastgelegen basisschool. De bewoners van De Johannes zijn daar al uitgenodigd voor de musical en voor een middag pannenkoeken bakken. Zo krijgt hier ook de verbinding met de buurt vorm.

Bij de ontwikkeling van De Johannes was de filosofie dat zorgbehoevenden in de wijk moeten kunnen blijven wonen. In een beschermde woonomgeving, maar zonder te vereenzamen en liefst dicht bij familie, vrienden en andere mensen. Het project is nog steeds in ontwikkeling, maar voor een belangrijk deel al geslaagd als het gaat over het ontstaan van nieuwe sociale verbindingen. Daarnaast is het ook een voorbeeld van hoe we de zorg kunnen ontlasten.”

In de wijk Ruwaard in Oss werken bewoners en organisaties samen om de gezondheid en het welzijn van de bewoners te verbeteren en tegelijk de maatschappelijke kosten te verlagen. Om dit project, met de naam Proeftuin Ruwaard, te laten slagen, zijn organisaties en wijkbewoners op een andere manier gaan samenwerken. Die samenwerking is gebaseerd op de veranderaanpak Anders denken, doen en organiseren.

BrabantWonen is een van de kartrekkers in de Proeftuin Ruwaard. Harrie Windmüller, bestuurder bij BrabantWonen, vertelt hoe Anders denken, doen en organiseren (ADDO) in de praktijk handen en voeten krijgt.

Harrie Windmüller: “Wij vragen van bewoners betrokkenheid en het nemen van eigen verantwoordelijkheid. Maar daarin ondersteunen we ook. ADDO begint daarom aan de keukentafel. Gewoon bij bewoners thuis. Daar aan die keukentafel stellen wij drie vragen:

1. Wat wil je met je leven?
2. Wat kun je zelf? Dat doen we indringend. We proberen mensen echt zelf oplossingen te laten vinden. En als mensen het echt zelf niet kunnen, vragen we: ‘Wat kan je pa, je kind, de buurman of een ander?’ Daarover maken we dan afspraken.
3. Wat heb je nog nodig? Dat is de vraag die overblijft als al het andere niet lukt. En wat daar uitkomt, dat doen we. En wel binnen 6 weken. Dat is de werkwijze.

Door deze vragen te beantwoorden wordt duidelijk hoe je anders kunt denken, doen en organiseren. Het maakt voor alle partijen de vraagstukken helder en de samenwerking optimaal. Ook op het niveau van de beroepskrachten, managers en bestuurders stellen we deze vragen. Alle lagen hanteren dezelfde veranderaanpak. Daarbij leert iedereen van elkaar. Uiteindelijk resulteert dit over de hele linie in anders denken, doen en organiseren.

Het gesprek aan de keukentafel wordt gevoerd door beroepskrachten van het zogenoemde White label team. Dat is een groep professionals uit verschillende organisaties die in de wijk werkzaam zijn. Het team beschikt over eigen middelen en een eigen budget waarmee zij kunnen doen wat voor de wijk en voor de bewoners nodig is. Door ruime afspraken met de gemeente Oss is het daarbij mogelijk om twee grote bewegingen te maken:

1. Een verschuiving van dure individuele oplossingen naar collectieve oplossingen.
2. Een verschuiving van individuele zorg naar gemeenschapszorg, naar samenredzaamheid, naar zelfredzaamheid, eigenlijk naar preventie.

Inmiddels is dit hele traject door Movisie geaccrediteerd als een werkende sociale interventie die op steeds meer plaatsen wordt toegepast.

Een voorbeeld van de winst van deze aanpak zie je in Wijkhuis de Haard, het nieuwe wijkcentrum in de Ruwaard. Dit nieuwe wijkcentrum is veel meer dan alleen een huiskamer en ontmoetingsplek voor alle bewoners van de wijk. Hier worden ook activiteiten georganiseerd die de dagbesteding in deze wijk vervangen. Dat is een mooi voorbeeld van een verschuiving naar een collectieve oplossing. De dure traditionele dagbesteding in de Ruwaard hebben we namelijk afgeschaft en met het wijkcentrum hebben we afgesproken dat ze vervangende activiteiten organiseren.

Voor die vervangende activiteiten ontvangt het wijkcentrum een beschikbaarheidssubsidie van de organisaties die in de wijk werkzaam zijn. Van de wijkbewoners vragen we ook geen financiële bijdrage meer. Dat was wel het geval bij de oude vorm van dagbesteding. Wat we nu wel vragen is een maatschappelijke bijdrage. Dat kan van alles zijn. Bijvoorbeeld een keer in de maand helpen met ramen lappen in het wijkcentrum of daar af en toe koffie schenken. Wat je ziet, is dat mensen vaak met frisse tegenzin aan zoiets beginnen, maar dat het uiteindelijk tot zingeving leidt en tot nieuwe sociale contacten.

Met de veranderaanpak in de Proeftuin Ruwaard wilden wij met hetzelfde geld meer gezondheidswinst realiseren. Inmiddels hebben we aangetoond dat we met hetzelfde geld meer kunnen doen. Ook hebben we aangetoond dat de wijkbewoners meer positieve gezondheid ervaren. Dat is meer dan niet ziek zijn. Positieve gezondheid gaat over het welbevinden dat mensen ervaren. In het extern onderzoek naar de resultaten van de Proeftuin Ruwaard kun je onder andere lezen dat het individueel welbevinden van de bewoners van de Ruwaard sterk is gestegen. Gemiddeld met 4 punten op een schaal van 1 tot 10.”

Het toepassen van technologie is een heel andere manier om uitdagingen op het gebied van wonen, zorg en welzijn aan te pakken. Samen met de gemeente ’s-Hertogenbosch onderzoekt BrabantWonen hoe nieuwe technologie ingezet kan worden om zelfstandig wonen, mantelzorg en zorgverlening te ondersteunen. Er wordt onder andere onderzocht hoe data kan worden verzameld die de zorgvraag van mensen voorspelt met als doel om op tijd de juiste zorg te bieden.

Harrie Windmüller: “Een voorbeeld is het meten van slofgedrag in huis met behulp van sensoren. Slofgedrag voorspelt onder andere de kans op vallen. Gaat een oudere meer sloffen, dan weet je wanneer je valpreventie moet aanbieden. Een ander voorbeeld is om te meten hoe vaak iemand de koelkast open en dicht doet. Gaat die niet meer open, dan wordt het tijd om eens te gaan kijken. Dit soort technologie gaat veel verder dan de traditionele domotica in de zorg. Technisch en financieel is dat allemaal geen probleem meer. Het probleem zit in de sociale vernieuwing. Wie wordt eigenaar van alle data? Wie kijken ernaar? Hoe zit het met de privacy? Hoe sluit je aan bij de processen in de zorg?”

Michiel Wijnen: “Technologie is zeker een effectief hulpmiddel om de toenemende druk op de zorg en de behoefte aan ondersteuning van mantelzorgers en professionals te ondervangen. Toch los je alle problemen van kwetsbare mensen, ik denk bijvoorbeeld aan eenzaamheid en sociale achterstand, daarmee niet op. Nog meer maatschappelijke en beleidsmatige aandacht voor inclusieve leefomgevingen is daarom uiterst belangrijk. Dan doel ik op omgevingen waar wonen, welzijn en zorg samenkomen en waar verbinden, ontmoeten en ondersteunen vanuit de vraag van de bewoners centraal staat. De veranderaanpak in de Ruwaard in Oss laat zien hoe je dat echt tot leven kunt brengen. Datzelfde geldt ook voor de Johannes in Veghel waar de rol van de gemeenschap enorm belangrijk is. Bij beide projecten leidt bewonersparticipatie en samenwerking tot echte veranderingen zoals meer sociale contacten, meer veiligheidsgevoel en de vanzelfsprekendheid van het bieden van hulp aan elkaar. Daarnaast is er ook dat andere rendement, namelijk dat de druk op de zorg vermindert.”

Zenzo Maatschappelijk Vastgoed is gespecialiseerd in het ontwikkelen van gebouwen en woonomgevingen die zo zijn ingericht dat er op een natuurlijke wijze sociale verbindingen kunnen ontstaan. Dat vinden wij belangrijk. Want voor fijn en gezond wonen, werken en leven heb je veel meer nodig dan alleen een fysieke omgeving. Iedereen moet kunnen meedoen, erbij horen en zich goed kunnen voelen. Dat is de droom waar wij elke dag aan werken. We hebben al veel mooie projecten gerealiseerd. Samen met anderen, want we kunnen het niet alleen. Meer weten over onze visie op wonen, zorg en welzijn? Neem contact met ons op.